سوختگی نوعی زخم دردناک ناشی از آسیب حرارتی، الکتریکی، شیمیایی یا الکترومغناطیسی است. استعمال دخانیات و آتش علت اصلی آسیب سوختگی برای افراد مسن است. سوختگی ناشی از آب جوش علت اصلی سوختگی در کودکان است. هم نوزدان و هم افراد مسن در معرض بیشترین خطر سوختگی قرار دارند. سوختگی در تمامی کشورها یک آسیب شایع است، به همین علت امروزه پزشکان با ابداع و استفاده از روش‌های نوین درمان سوختگی درصدد آن هستند تا زخم‌های سوختگی را برای تمامی افراد در همه سنین رفع و درمان کنند. کودکان در معرض بالای خطر سوختگی تصادفی هستند. و هر روز کودکان تحت درمان اورژانسی برای جراحات سوختگی قرار میگیرند. سوختگی تصادفی ممکن است برای هر کسی اتفاق بیافتد اگر چه کودکان و نوجوانان و افراد مسن بیشتر در معرض خطر هستند. این گروه های سنی بیشتر مستعد سوختگی ناشی از پخت و پز هستند مانند ریختن یک ظرف آب در حال جوش روی پوست. کودکان و نوجوانان هم بیشتر در چهارشنبه سوری با فندک، کبریت و آتش بازی دچار سوختگی میشوند.
انواع سوختگی چیست؟
انواع مختلف سوختگی در اثر تماس حرارت، تشعشع، مواد شیمیایی یا الکتریکی ایجاد میشود.
- سوختگی حرارتی: این سوختگی ها به دلیل منابع گرمایی که دمای پوست و بافت ها را بالا میبرد و باعث مرگ یا سوختگی سلول های بافتی میشود رخ میدهند. تماس پوست با فلزات داغ، مایعات سوزاننده، بخار و شعله میتواند باعث سوختگی حرارتی شود.
- سوختگی تشعشعی: این سوختگی ها به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت در معرض اشعه ماورا بنفش خورشید یا سایر منابع تابش مانند اشعه ایکس است.
- سوختگی های شیمیایی: این سوختگی ها به دلیل تماس اسید های قوی، قلیلی ها، مواد شوینده یا حلال ها با پوست یا چشم ایجاد میشود.
- سوختگی های الکتریکی: این سوختگی های ناشی از جریان الکتریکی، جریان تناوبی (AC) یا جریان مستقیم (DC) است.
درجه سوختگی چیست؟
متخصصان سوختگی، سوختگی ها را بر اساس درجه شدت طبقه بندی میکنند. پزشک شما میزان آسیب پوست را بررسی میکنند. درجات سوختگی عبارتند از:
- سوختگی های درجه یک خفیف هستند (مانند اکثر آفتاب سوختگی ها). در این سوختگی لایه بالایی پوست (اپیدرم) قرمز و دردناک میشود اما معمولا تاول‌های سوختگی در این درجه از سوختگی ظاهر نمی‌‍شوند.
- سوختگی درجه دو بر لایه بالایی و زیرین پوست (درم) تاثیر میگذارد. این نوع سوختگی ممکن است درد، قرمزی، تورم و تاول‌های ناشی از سوختگی داشته باشد.
- سوختگی درجه سه هر سه لایه پوست (اپیدرم، درم و چربی) را تحت تاثیر قرار میدهد. این سوختگی فولیکول های مو و غدد را هم از بین میبرد. از آنجایی سوختگی های درجه سه به پایانه های عصبی آسیب میزنند احتمالا در ناحیه سوختگی احساس ندارید بلکه نواحی اطراف دردناک میشوند. پوست سوخته ممکن است سیاه، سفید یا قرمز با ظاهری سخت باشد.
علائم سوختگی
علائم سوختگی میتواند شامل موارد زیر باشد:
- انواع تاول پوستی که یا دست نخورده هستند (شکسته نشده اند) یا پاره شده اند و مایع داخل آن ها خارج میشود.
- درد: میزان درد به سطح سوختگی ارتباط ندارد. جدی ترین سوختگی ها میتوانند بدون درد باشند.
- کنده شدن پوست
- شوک: مراقب پوست رنگ پریده و لطیف، ضعف، آبی بودن لب ها و ناخن و کاهش هوشیاری باشید.
- تورم
- پوست قرمز، سفید یا سیاه
اگر موارد زیر را تجربه کردید ممکن است دچار سوختگی مسیر تنفسی شده باشید:
- سوختگی روی موهای سر، صورت، گردن، ابرو ها یا بینی
- لب و دهان و سوخته
- سرفه کردن
- مشکل تنفسی
- مخاط تیره و سیاه رنگ
- تغییر صدا
- خس خس سینه
سوختگی چگونه تشخیص داده میشود؟
پزشک سوختگی را بررسی میکند تا درجه آن را تشخیص دهد. این فرایند شامل تخمین درصدی از بدن که تحت تاثیر سوختگی قرار گرفته و عمق آن است. پزشک ممکن است سوختگی را به صورت زیر طبقه بندی میکند:
- جزئی: سوختگی های درجه یک و دو که کمتر از 10 درصد بدن را پوشش میدهند جزئی تلقی میشوند و به ندرت نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارند.
- متوسط: سوختگی های درجه دو که حدود 10 درصد از بدن را در برمیگیرد جزء سوختگی های متوسط طبقه بندی میشوند. سوختگی دست ها، پاها، صورت یا اندام تناسلی میتواند از متوسط تا شدید متغیر باشد.
- شدید: سوختگی های درجه سه که بیش از 1 درصد بدن را پوشش میدهند شدید در نظر گرفته میشوند.
سوختگی چگونه کنترل یا درمان میشود؟
درمان سوختگی بسته به علت و شدت آن متفاوت است. شما باید تمام سوختگی ها را تمیز نگه دارید و بسته به شدت زخم از پانسمان مناسب استفاده کنید. درمان درد یک مسئله بسیار مهم است؛ کنترل نکردن درد میتواند در درمان زخم اختلال ایجاد کند. به همین علت در هنگام سوختگی پزشکان توصیه میکنند تا اول درد را کنترل کنید و بعدا به فکر از بین بردن اسکار و جای سوختگی باشید.
به طور مدوام زخم ها را بررسی کنید تا علائم عفونت و سایر مشکلات طولانی مدت مانند جای زخم و سفت شدن پوست روی مفاصل و ماهیچه ها که حرکات آنها را دشوار میکند را تشخیص دهید.
درمان‌ها بر اساس نوع سوختگی عبارتند از:
- سوختگی درجه یک: آب خنک را روی محل سوختگی بریزید. یخ نزنید. برای آفتاب سوختگی از ژل آلوئه ورا استفاده کنید. برای سوختگی های حرارتی کرم آنتی بیوتیک بزنید و به آرامی با پانسمان بپوشانید. همچنین میتوانید از داروهای مسکن بدون نسخه استفاده کنید.
- سوختگی های درجه دو: درمان سوختگی های درجه دو و درجه یک مشابه است. پزشک ممکن است کرم آنتی بیوتیک قوی تری که حاوی نقره است مانند سولفادیازین نقره برای از بین بردن باکتری ها تجویز کند. بالا بردن ناحیه سوخته میتواند درد و تورم را کاهش دهد.
- سوختگی های درجه سه: سوختگی های درجه سه میتوانند خطرناک باشند و حتی منجر به مرگ شود و اغلب نیاز به پیوند پوست دارند. پیوند های پوستی بافت آسیب دیده را با پوست سالم دیگری از قسمت سالم بدن جایگزین میکنند. ناحیه ای که پیوند پوست از آن گرفته میشود به طور کلی خود به خود بهبود میابد. اگر فرد در زمان آسیب پوست کافی برای پیوند نداشته باشد پیوند میتواند از یک اهدا کننده متوفی یا یک منبع مصنوعی باشد. درمان همچنین شامل مایعات اضافی (معمولا به صورت داخل وریدی همراه با IV) برای ثابت نگه داشتن فشار خون و جلوگیری از شوک و کم آبی بدن است.
عوارض سوختگی چیست؟
سوختگی های درجه سه که عمیق هستند و بخش بزرگی از پوست را تحت تاثیر قرار میدهند بسیار جدی هستندد و میتوانند منجر به مرگ شوند. حتس سوختگی های درجه یک و دو هم میتوانند عفونی شوند و باعث تغییر رنگ و زخم شوند. سوختگی درجه یک باعث ایجاد زخم نمیشود.
عوارض احتمالی سوختگی درجه سه عبارتند از:
- آریتمی یا اختلالات ریتم قلب ناشی از سوختگی الکتریکی
- کم آبی بدن
- اسکارها و انقبضاتات ناخوشایند
- ادم (مایع اضافی و تورم در بافت ها)
- نارسایی ارگان های بدن
- پنومونی
- کاهش شدید فشار خون (هیپوتانسیون) که ممکن است منجر به شوک شود.
- عفونت شدید که ممکن است منجر به قطع عضو یا سپسیس شود.
با درمان مناسب بیشتر سوختگی های درجه یک و دو طی دو تا سه هفته بهبود میابند. بسته به شدت سوختگی ممکن است مقداری اسکار ایجاد شود که احتمالا به مرور زمان محو میشود. افرادی که از سوختگی های درجه سه بهبودی میابند برای حفظ تحرک مفاصل و بهبود عملکرد نیاز به فیزیوتراپی و کاردرمانی دارند. برخی افراد پس از یک حادثه سوختگی دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یا افسردگی میشوند. به لطف پیشرفت های پزشکی بسیاری از بیمارانی که حتی تا 90 درصد بدنشان سوختگی دارد زنده میمانند.
چگونه می‌توانم از سوختگی جلوگیری کنم؟
سوختگی دلایل تصادفی زیادی دارد. برای کاهش خطر سوختگی میتوانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- از ضد آفتاب استفاده کنید.
- آبگرمکن خانه را زیر 120 درجه فارنهایت تنظیم کنید.
- همیشه قبل از حمام کردن کودک آب را امتحان کنید.
- مواد شیمیایی، فندک و کبریت را دور از دسترسی نگه دارید.
- هنگام پخت و پز تا حد امکان از شعله های پشتی اجاق استفاده کنید، دسته قابلمه ها و تابه ها را بچرخانید که ضربه نخورند و اجاق گاز را بدون مراقبت رها نکنید.
- هنگامی که نزدیک اجسام داغ مانند اجاق گاز هستید کودک را در آغوش نگیرید.
- حفاظ هایی را در اطراف شومینه قرار دهید و کودک را بدون مراقبت رها نکنید.
- در خانه کپوسل آتش خاموش کن داشته باشید.
- سیستم هشدار آتش سوزی را در خانه نصب کنید.
- پریز های برق را بپوشانید.
